آشکار‌سازی تغییرات زیستگاه سنجاب ایرانی(Sciurus anomalus) در استان کردستان

STUDENT

DEGREE

YEAR

Number of Persian squirrel has reduced in recent years mainly because of illegal hunting and human disturbances in the habitat. Zagros forests in Kurdistan province are important habitats for this species in Iran. Unfortunately, the quality and quantity of these forests have reduced by human activities in recent years. In this study, habitat changes were investigated in a number of forested sub-catchment in the western part of Kurdistan province, using remote sensing technology. Landsat TM images were used from years 1987, 2000 and 2010. After checking the images for geometric and radiometric errors, topographic correction was implemented. False color images were produced from band 2, 3 and 4 and training sites were generated, using unsupervised classification and the field data. For a better classification, each class was divided to minor classes. Finally, 11 classes including barren land (4 classes), agriculture and gardens (3 classes), dense forests (2 classes), semi-dense forests, mixed of rangelands and sparse forests, water and wetland plants were separated. Maximum likelihood and minimum distance algorithms were used for supervised classification. These algorithms were unable to separate wetland plants and water from other vegetation covers, therefore, the wetland plants and water were cut from images and classified separately and then merged to the classified images. The final map of land covers was produced which was consisted of 7 classes. Overall accuracy of produced map by maximum likelihood algorithm form 1987, 2000 and 2010 images was 87.42, 84.84 and 88.71 and kappa was 0.84, 0.80 and 0.85 respectively. The accuracy of maps produced by minimum distance algorithm from the above images was 81.66, 80.32 and 81.29 and kappa was 0.76, 0.74 and 0.75 respectively. Locals' and protection guards' information was used to map the presence of Persian squirrels in the region. The produced map was overlaid with the vegetation map and showed that Persian squirrels prefer dense and semi-dense forests. However, the species doesn't present in all dense and semi-dense forests but in some specific areas which have such conditions. The dense and semi-dense forest classes were merged to map potential habitats of the species and to define non habitat areas. Finally, change detection was conducted on the produced maps of different years to detect the amount of changes in the species habitats. The results showed that in this period of time the extent of the potential habitat has increased, however, 3083.8 hectares of dense forests, which is one of the most important areas for the Persian squirrel, has decreased. The amount of semi-dense forests in this period of time has increased by 45599.3 hectares. Key words: Habitat, Change detection, Persian squirrel, Zagros forests, Kurdistan province

سنجاب ایرانی یکی از گونه‌هایی است که در سال‌های اخیر از تعداد آن‌ها نسبت به گذشته کاسته شده‌است. یکی از مهم‌ترین دلایل این کاهش شکار غیرمجاز این گونه و دست‌اندازی‌های انسان به زیستگاه‌این گونه‌ی می‌باشد. جنگل های زاگرس در استان کردستان یکی از زیستگاههای مهم این گونه در غرب کشور است . متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل فعالیت‌های انسانی، از کمیت و کیفیت این جنگل ها کاسته شده است. در این مطالعه تغییرات زیستگاه گونه‌ی مذکور در تعدادی از زیر‌حوزه‌های غرب کردستان با استفاده از فناوری سنجش از دور ، مورد ارزیابی قرار گرفت . برای نقشه‌سازی از تصاویر سنجنده TM ماهواره‌ی لندست مربوط به سال‌های 1366، 1379 و 1390 استفاده شد. پس از اطمینان از عدم وجود خطای هندسی و رادیومتریک در تصاویر، به دلیل کوهستانی بودن منطقه‌ی مطالعه بر روی تصاویر، تصحیح توپوگرافیک اعمال شد. سپس تصاویر رنگی کاذب با استفاده از باند‌های 2،3 و 4 تهیه و با توجه به طبقه‌بندی نظارت نشده و شناخت از منطقه، نمونه‌های تعلیمی از طبقات مد نظر تهیه شد. برای طبقه‌بندی بهتر، هر طبقه به طبقات خرد‌تر تفکیک شد و تفکیک‌پذیری طبقات مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت 11 طبقه تحت عنوان اراضی کشاورزی و باغات (3طبقه)، جنگل پر‌تراکم (2طبقه)، جنگل با تراکم متوسط (1طبقه)، مخلوط مرتع وجنگل با تراکم کم (1 طبقه) و اراضی بدون پوشش گیاهی (4 طبقه) جدا شد. برای طبقه‌بندی نظارت شده از دو الگوریتم حداکثر احتمال و حداقل فاصله تا میانگین استفاده شد. با توجه به عدم توانایی طبقه‌بندی در تفکیک دریاچه‌ی زریوار و گیاهان آبزی پیرامون تالاب از دیگر طبقات پوشش‌گیاهی در منطقه، مرز دریاچه و پوشش گیاهی آن از تصاویر جدا و به صورت جداگانه طبقه‌بندی و بعداً به تصاویر طبقه‌بندی شده‌ی بقیه‌ی منطقه الحاق شد. سپس طبقات متعلق به یک گروه مجدداً طبقه بندی شد و نقشه نهایی پوشش منطقه در 7 طبقه اراضی بدون پوشش گیاهی، اراضی کشاورزی و باغات، جنگل پرتراکم، جنگل با تراکم متوسط، ترکیب مرتع و جنگل با تراکم کم، گیاه آبزی و آب تهیه شد. میزان صحت کلی نقشه‌های طبقه‌بندی شده به شیوه‌ی حداکثر احتمال برای سال‌های 1366، 1379 و 1390 به ترتیب 42/87، 84/84 و 71/88 و با روش حداقل فاصله تا میانگین به ترتیب 66/81، 32/80 و 29/81 به دست آمد. ضریب کاپا نیز برای سال‌های ذکر شده و با استفاده از روش حداکثر احتمال به ترتیب 84/0، 80/0 و 85/0و با استفاده از روش حداقل فاصله تا میانگین 76/0، 74/0 و 76/0 تعیین شد. نقشه‌ی مناطق حضور بالفعل‌سنجاب با استفاده از اطلاعات محیط‌بانان محیط زیست و مردم محلی تهیه شد. انطباق مناطق حضور سنجاب با نقشه‌های تهیه شده، حضور سنجاب در مناطق جنگلی پر‌تراکم و با تراکم متوسط را نشان داد. از سوی دیگر، پراکنش این گونه فقط در مناطق خاصی از جنگل‌های با تراکم زیاد و متوسط می‌باشد. برای تهیه‌ی نقشه‌ی زیستگاه گونه‌ی مذکور دو طبقه‌ی جنگل پر‌تراکم و جنگل با تراکم متوسط در یک گروه تحت عنوان مناطق زیستگاه بالقوه‌ی سنجاب و بقیه‌ی منطقه را تحت عنوان مناطق غیر زیستگاهی طبقه بندی شد در نهایت این نقشه‌ها تحت فرایند آشکار‌سازی تغییرات قرار گرفته و میزان افزایش و کاهش در زیستگاه‌های بالقوه این گونه تعیین شد. نتایج نشان داد که در طی این دوره‌بر وسعت مناطق زیستگاهی (مجموع دو طبقه‌ی جنگل پر‌تراکم و جنگل با تراکم متوسط) افزوده شده ولی بررسی نتایج آشکار‌سازی نقشه‌های پوشش_کاربری نشان داد که بر وسعت جنگل‌های با تراکم متوسط افزوده شد و در مقابل از وسعت جنگل‌های پر‌تراکم کاسته شده است. به عبارتی در طی این دوره 8/3083 هکتار از جنگل های پر‌تراکم و ارجح زیستگاه سنجاب کاسته شده است. ولی در مجموع حدود 3/45599 هکتار بر وسعت زیستگاه سنجاب یعنی دو طبقه‌ی جنگل پر‌تراکم و جنگل با تراکم متوسط افزوده شده است. کلمات کلیدی: تغییر زیستگاه، آشکار‌سازی تغییرات، سنجاب ایرانی، جنگل‌های زاگرس، استان کردستان.