اثر شرایط محیطی بر خصوصیات فیتوشیمیایی گیاه کنگر(.Gundelia tournefortii L) در استان چهارمحال و بختیاری

STUDENT

DEGREE

YEAR

The Asteraceae family is one of the important families of gamopetales flowering plants which are containing 1535 genus and 23000 species approximately. The genus Gundelia belongs to Asteraceae family that they have been distributed in mountainous area and semi desert and temperate climates. In flora of Iran has been reported only a species of Gundelia genus. Chaharmahal Bakhtiari province and the southern part of Isfahan province are situated in Central Zagros area that there are habitats of Gundelia tournefortii L. in parts of these areas. This study was aimed “Effect of Environmental Condition on Phytochemical Characteristics of Gundelia tournefortii L. in Chaharmahal Bakhtiari Province”. Samples of Gundelia tournefortii L. were taken from 4 sites in Chaharmahal Bakhtiari province (Taghanak-Shahrekord, Dastena-Keiar, Hircan-Farsan and Sheyda-Ben) and a site in the southern part of Isfahan province (Komeh-Semirom) and the most important chemical compounds in the essential oil of species were determined. For the extraction of essential oil, was used Clevenger apparatus by hidrodistillation method and for chemical compounds determination, was used GC/MS. 310 compounds in the essence of this plant in habitats of the Chaharmahal Bakhtiari province and 118 compounds in the essence of this plant in habitat of the southern part of Isfahan province were identified in which the major compounds were Palmitic acid, Phytol, Lauric acid, Linoleic acid, ? Ionene, Myristic acid, Hexahydro farnesyl acetone, 1-Hexadecanol, 2-methyl, ? Turmerone, Linolenic acid methyl ester, Linolenic acid ethyl ester, S beta aminoethyl thiosulphoric acid, Octadecane and Tridecane. The most important of ecological features of sites was determined in three sections of physiographic, climate and soil. To study of existence similarity between sites and their Keywords : Gundelia tournefortii L, Essential oil, Ecological factors, Ordination, Cluster analysis, Chaharmahal Bakhtiari province, Isfahan province

خانواده کاسنی یکی از خانواده های مهم گیاهان گلدار پیوسته گلبرگ است که تقریباً شامل 1535 جنس و 23000 گونه می باشد. جنس گوندلیا متعلق به خانواده کاسنی است که در مناطق کوهستانی و در اقالیم نیمه بیابانی یا معتدله انتشار دارد. در فلور ایران تنها گونه کنگر صحرایی ( Gundelia tournefortii L.) از جنس گوندلیا گزارش شده است. استان چهارمحال و بختیاری و قسمت جنوبی استان اصفهان در منطقه زاگرس مرکزی واقع شده اند که در بخش هایی از این مناطق رویشگاه هایی از کنگر صحرایی وجود دارند. این مطالعه با هدف اثر شرایط محیطی بر خصوصیات فیتوشیمیایی گیاه کنگر صحرایی در استان چهارمحال و بختیاری انجام شد. گیاه کنگر صحرایی از چهار رویشگاه اصلی (طاقانک شهرکرد، دستنا کیار، هیرکان فارسان و شیدا بن) در استان چهارمحال و بختیاری و یک رویشگاه اصلی در قسمت جنوبی استان اصفهان (کمه سمیرم) جمع آوری و مهمترین ترکیبات شیمیایی موجود در روغن فرار این گیاه تعیین شد. بدین منظور برای استخراج روغن های فرار از دستگاه اسانس گیری کلونجر، به روش تقطیر با بخار آب و برای تعیین ترکیبات شیمیایی از دستگاه کروماتوگرافی گازی طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. 310 ترکیب در اسانس این گیاه در رویشگاه های استان چهارمحال و بختیاری و 118 ترکیب در رویشگاه استان اصفهان شناسایی گردیدند که بیشترین ترکیبات شامل (Palmitic acid ، Phytol ، Lauric acid، Linoleic acid، alpha Ionene، Myristic acid،Hexahydro farnesyl acetone ، 1-Hexadecanol, 2-methyl، beta Turmerone، Linolenic acid methyl ester، Linolenic acid ethyl ester، S beta aminoethyl thiosulphoric acid، Octadecane و Tridecane) می باشند. مهمترین ویژگی های اکولوژیک مکان های مورد مطالعه در سه بخش فیزیوگرافی، اقلیم و خاک تعیین شد. جهت مطالعه تشابه موجود بین مکان های مورد بررسی و طبقه بندی آنها، آمار کمی 19 عامل محیطی و 8 شاخص کیفی اصلی کنگر صحرایی و در گام بعدی نیز عوامل محیطی با 13 شاخص کیفی فرعی بر اساس شاخص تشابه گاور، با الگوریتم پیوستگی منفرد، طبقه بندی خوشه ای گردید. طبقه بندی مکرر به منظور تعیین نقش عوامل محیطی در ارتباط با روند تغییرات شاخص های کیفی اصلی و فرعی صورت گرفت. نتایج نشان داد که مکان های مطالعاتی در سطح تشابه 57 درصد در سه رویشگاه عمده قرار می گیرند. رویشگاه اول شامل مکان های مطالعاتی طاقانک و دستنا، رویشگاه دوم شامل مکان های مطالعاتی هیرکان و شیدا و رویشگاه سوم شامل مکان مطالعاتی کمه می باشد. از میان 19 عامل محیطی 8 عامل اقلیمی، 1 عامل خاک و 1 عامل فیزیوگرافی تاثیر معنی داری بر روی این طبقه بندی در تفکیک رویشگاه ها داشتند. همچنین طبقه بندی عوامل محیطی با شاخص های کیفی فرعی در سطح تشابه 57 درصد مکان های مطالعاتی را در 3 رویشگاه جداگانه تفکیک کرد. رویشگاه اول شامل مکان مطالعاتی طاقانک، رویشگاه دوم شامل مکان های مطالعاتی دستنا، هیرکان و شیدا و رویشگاه سوم شامل مکان مطالعاتی کمه می باشد. جهت بررسی خصوصیات رویشگاهی و تعیین ارتباط بین شاخص های کیفی کنگر صحرایی با شرایط اکولوژیک منطقه رج بندی به روش تحلیل کاهشی (RDA) انجام شد. نتایج حاصل از رج بندی با نتایج طبقه بندی مکان های مطالعاتی مشابه بود. با در نظر گرفتن تفکیک مکان های مطالعاتی به سه رویشگاه عمده و خصوصیات اکولوژیکی آنها و کاربری های ویژه ای که اجزای اسانس کنگر صحرایی در زمینه های گوناگون می تواند داشته باشد، رویشگاه های تفکیکی دارای ظرفیت های بالفعل خاصی هستند. اثرات درمانی فوق العاده قوی، مواد شیمیایی بازدارنده جهت جلوگیری از آفات، خاصیت آنتی اکسیدانی بالا در صنایع غذایی، مواد اولیه مورد نیاز صنایع رنگرزی و تولید لاستیک از قابلیت های رویشگاه اول می باشند. دستیابی به منابع اسید های چرب گروه های امگا 3 و 6، تولید حلال های غیرقطبی در صنایع گوناگون، مواد اولیه در صنایع شیشه سازی و تولید سرامیک از قابلیت های رویشگاه دوم می باشند. تولید انواع محصولات متنوع در صنایع آرایشی و بهداشتی، تهیه سوخت های ویژه و حلال هایی با ساختار گوناگون از قابلیت های رویشگاه سوم می باشند. واژه های کلیدی : کنگر صحرایی، روغن های فرار، عوامل اکولوژیک، تجزیه خوشه ای، رج بندی، استان چهارمحال و بختیاری، استان اصفهان.